13 czerwca 2020 r. Żandarmeria Wojskowa świętowała 30–lecie swojego istnienia. Niestety, z uwagi na pandemię koronawirusa covid-19, która zaskoczyła cały świat, żandarmi nie mogą w pełni cieszyć się swym znaczącym jubileuszem. Żołnierze otrzymali wyróżnienia i akty mianowań na wyższe stopnie wojskowe w bardzo okrojonym składzie, z zachowaniem zasad bezpieczeństwa.

Niepodważalnie jest to bardzo ważny i szczególny dzień, więc aby go upamiętnić  chcielibyśmy przedstawić genezę powstania tejże formacji w krótkim rysie historycznym i opowiedzieć o specyfice i zadaniach, które są realizowane przez żołnierzy w szkarłatnych beretach.

Pod koniec panowania Jana III Sobieskiego pojawiło się duże rozluźnienie dyscypliny w armii, zjawisko to w kolejnych latach niewątpliwie przyczyniło się do jej powolnego upadku. Taki stan rzeczy trwał przez kolejne stulecie, aż do rządów Stanisława Augusta Poniatowskiego, które były zapowiedzią lepszych czasów dla wojska. Król poprzez specjalną komisję nadzorował armię. Niestety nie przyniosło to oczekiwanych efektów, ponieważ na przeszkodzie stanęła bierność i niechęć szlachty mającej za nic sprawy wojskowe oraz brak poczucia odpowiedzialności społecznej, który wówczas panował. Właśnie w tym okresie można zaobserwować rodzącą się potrzebę utworzenia formacji, jaką dziś jest Żandarmeria Wojskowa.     

Dopiero w czasach Napoleona wojsko polskie zostało wzmocnione nowymi rozwiązaniami w tym obszarze. Właśnie w czasach Księstwa Warszawskiego można mówić o początkach żandarmerii na ziemiach polskich. Po raz pierwszy z nazwą żandarmerii w formacjach polskich spotykamy się podczas wyprawy Napoleona na Rosję w roku 1812. Po wkroczeniu wojsk francuskich na Litwę Napoleon wydał 1 lipca 1812 roku w Wilnie rozkaz o utworzeniu w każdej z guberni litewskich pułku żandarmerii.

Księstwo Warszawskie oddalone od obszarów objętych wojną nie zostało od razu objęte powyższym rozkazem. Dopiero kiedy sytuacja na froncie uległa zmianie i po kilku miesiącach wojska francuskie rozpoczęły odwrót, przystąpiono do powołania żandarmerii w departamentach Księstwa Warszawskiego. W szeregi nowo organizowanej żandarmerii w Księstwie, spośród wojskowych przyjmowano jedynie ochotników w wieku od 30 do 40 lat, przy czym  pierwszeństwo mieli kandydaci posiadający umiejętność czytania i pisania. Od zgłaszających się zaś cywili nierzadko wymagano znajomości języków obcych. Pod koniec 1814 roku łącznie w Księstwie służyło 158 żandarmów: w departamencie warszawskim -  56 osób, kaliskim - 80, krakowskim - 7, radomskim - 15.

Żandarmeria już wtedy nie była formacją czysto wojskową i miała charakter policyjny. Służba w niej polegała na utrzymaniu bezpieczeństwa, spokoju i porządku w kraju oraz obronie obywateli przed zbiegami, dezerterami
i maruderami. Ponadto żandarm miał za zadanie eskortować transporty, egzekwować podatki, zapobiegać nadużyciom poszczególnych komend wojskowych, śledzić włóczęgów i ludzi naruszających porządek prawny.

Po klęsce Napoleona w kolejnych, następujących po sobie okresach historycznych dzieje żandarmerii były różne. Czasem zmieniała się jej nazwa, czasem zmieniała się jej struktura i podległość, a czasem zupełnie przestawała istnieć.

W grudniu 1830 roku powstańczy Rząd Narodowy zarządził koncentrację żandarmów pod Warszawą, a następnie po przeprowadzeniu znaczących zmian w 1831 roku utworzono Dywizjon Karabinierów Konnych, którym dowodził ppłk Franciszek Sznajde. W czasie powstania listopadowego dywizjon był jednym z najlepszych oddziałów kawalerii. Jego atak na wojska rosyjskie w 1831 pod Dębe Wielkie porównuje się do szarży szwoleżerów pod Somosierrą. W czasie wydarzeń powstania listopadowego Żandarmeria na podstawie rozkazu z 13 czerwca 1831 roku zmieniła nazwę na Straż Polową. Powstanie dobiegało końca, więc straż ta nie odegrała większej roli.

Z żandarmerią wojskową ponownie stykamy się podczas powstania styczniowego 1863 roku. Żandarmi w tym czasie mieli obowiązek pomagania członkom organizacji powstańczych prowadząc walki ze zdrajcami powstania. Następnie, analogicznie do okresu powstania listopadowego na mocy rozporządzenia Rządu Narodowego z dnia 13 sierpnia 1863 roku żandarmeria zmieniła się w Straż Narodową. Po upadku powstania żandarmeria na prawie 50 lat przestała istnieć, a także przestały istnieć narodowe siły zbrojne.

Pojawiła się ponownie w 1914 roku w Legionach Polskich. Funkcjonowanie żandarmerii w Legionach Polskich I wojny światowej podzielone było na dwa okresy. Pierwszy rozpoczął się w 1914 roku i trwał do połowy roku 1917, drugi zaś - od połowy 1917 do odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku i to właśnie w tym czasie działające przy polskich oddziałach wojskowych jednostki żandarmerii scalono, tworząc z nich jednolitą formację.

W okresie II wojny światowej Żandarmeria Wojskowa wykonywała większość swoich zadań z okresu pokojowego, między innymi dbała o bezpieczeństwo ludności cywilnej. Była obecna tam, gdzie Siły Zbrojne RP toczyły walki z najeźdźcą. W 1946 roku rząd brytyjski przejął na siebie przeprowadzenie demobilizacji Polskich Sił Zbrojnych, tworząc Polski Korpus Przysposobienia i Rozmieszczenia. Utrzymano w nim formacje żandarmerii, które miały pomóc w zapewnieniu ładu, porządku i dyscypliny wśród demobilizowanych żołnierzy. W marcu 1949 roku rozwiązano PKPiR i był to również koniec żandarmerii wojskowej II Rzeczypospolitej.

W okresie między 1957 a 1990, w Polsce Ludowej, zadania żandarmerii w zakresie dochodzeniowo-śledczym i prewencyjnym wykonywała Wojskowa Służba Wewnętrzna.

Taki stan rzeczy trwał do czasu, kiedy to 30 lat temu zgodnie z Rozkazem Ministra Obrony Narodowej Nr Pf-42/Org. z 18 kwietnia 1990 roku i Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego WP Nr 062/Org. z 15 czerwca tego samego roku, określono strukturę organizacyjną oraz skład jednostek Żandarmerii Wojskowej. Dziś Żandarmeria Wojskowa działa na podstawie Ustawy o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych, w której szczegółowo określono między innymi właściwość, zadania oraz obowiązki i uprawnienia Żandarmerii Wojskowej w Siłach Zbrojnych RP. Oficjalnie oddziały żandarmerii reaktywowano 1 września 1990 roku. To właśnie wtedy na ulicach miast pojawiły się patrole żandarmerii w rogatywkach ze szkarłatnymi otokami nawiązującymi do tradycji niepodległościowej II RP i tym samym wyróżniającymi żandarma na tle żołnierzy innych jednostek wojskowych. Dzięki ustawie służba była i jest sprawna, skuteczna i jasno określona przepisami. Jednocześnie poza znaczącym powrotem do tradycji żandarmeria musiała w tym okresie zmagać się także z wyzwaniami po zmianie systemu politycznego w naszym kraju, a tym samym stawić czoło  nowej rzeczywistości po tej transformacji. Od momentu powstania żandarmerii III Rzeczypospolitej jej głównym zadaniem było zbudowanie wizerunku formacji jako instytucji wspierającej dowódców w kształtowaniu i utrzymywaniu dyscypliny, porządku wojskowego i przestrzegania prawa. Z ogromną determinacją z tym zadaniem zmierzył  się gen. bryg. Jerzy Jarosz, którego ówczesny minister obrony narodowej gen. broni Florian Siwicki wyznaczył na stanowisko komendanta głównego Żandarmerii Wojskowej.

Polska żandarmeria podczas swojej trzydziestoletniej historii aktywnie uczestniczyła i uczestniczy w misjach pokojowych i stabilizacyjnych pod auspicjami NATO, ONZ, UE. Żandarmi pełnili służbę w Iraku, Syrii, Libanie, Demokratycznej Republice Konga, Czadzie, Afganistanie, Bośni i Hercegowinie oraz Kosowie. Obecnie formacja tworzy trzon Wielonarodowego Batalionu Policji Wojskowej NATO, a zgłoszenia innych policji wojskowych do udziału w tej inicjatywie to wyraz aprobaty dla dotychczasowej międzynarodowej współpracy i uznanie przez zagranicznych partnerów wiodącej roli Żandarmerii Wojskowej. Żandarmeria Wojskowa wydziela także pododdziały do Grup Bojowych Unii Europejskiej oraz Sił NATO. Posiada ponadto status partnera Europejskich Sił Żandarmerii. Współpraca z formacją jest doceniana również w kraju. ŻW trwale współdziała z instytucjami cywilnymi szczebla centralnego i lokalnego, a także między innymi Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Policją, Strażą Graniczną, organami Krajowej Administracji Skarbowej, Służbą Ochrony Państwa, strażami ochrony kolei oraz innymi organami uprawnionymi do wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych, a także organami uprawnionymi do prowadzenia dochodzeń w sprawach o przestępstwa.

Do głównych zadań Żandarmerii Wojskowej należą: zapewnienie przestrzegania dyscypliny wojskowej; ochranianie porządku publicznego na terenach i obiektach jednostek wojskowych oraz w miejscach publicznych; ochranianie życia i zdrowia ludzi oraz mienia wojskowego; wykrywanie przestępstw i wykroczeń, w tym skarbowych, popełnionych przez osoby, w stosunku do których Żandarmeria Wojskowa jest właściwa oraz ujawnianie i ściganie ich sprawców; dokonywanie analizy oświadczeń o stanie majątkowym żołnierzy zawodowych; zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz innym zjawiskom patologicznym; zwalczanie klęsk żywiołowych, nadzwyczajnych zagrożeń środowiska i likwidowanie ich skutków oraz czynne uczestniczenie w akcjach poszukiwawczych, ratowniczych i humanitarnych.

Wachlarz wykonywanych zadań przez żołnierzy Żandarmerii Wojskowej jest szeroki, więc na co dzień wymaga się od żandarma wojskowego drylu i znajomości zasad żołnierskiego zachowania, jak również szerokiej wiedzy o charakterze policyjnym i aby podziękować  im za tą ciężką służbę  dzień 13 czerwca został ustanowiony Świętem Żandarmerii Wojskowej. W tym roku świętujemy znaczący jubileusz 30 - Lecia Żandarmerii Wojskowej, składamy więc najlepsze życzenia wszystkim żandarmom, i tym w służbie i zasłużonym emerytom oraz pracownikom resortu obrony narodowej, którzy są dużym wsparciem dla formacji.

OŻW Elbląg