Spotkania z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi, filmowe dokumentacje zabytków, filmy, książka ze scenariuszami lekcji szkolnych... i coś jeszcze. W minionych miesiącach, w czasie projektu S.O.S. dla żuławskich domów podcieniowych, zbieraliśmy także propozycje i postulaty dotyczące tego, co trzeba zrobić aby uratować resztki wiejskiej architektury regionalnej Żuław i ochronić unikatowy krajobraz kulturowy regionu. Zebrane postulaty wskazują, że potrzebne są...

1. Większa otwartość przedstawicieli samorządu, urzędów i instytucji na problemy i potrzeby mieszkańców oraz opiekunów zabytków będących osobami prywatnymi;
2. Udzielanie opiekunom zabytków szerszego, niż dotąd, wsparcia i pomocy: formalnej, proceduralnej oraz finansowej, np. dofinansowania do przygotowania dokumentacji niezbędnej do ubiegania się o środki zewnętrzne, czy do samych prac remontowych i konserwatorskich, jak również udzielanie właścicielom dbającym o dobry stan zabytków, ich bieżące utrzymanie i remonty ulg w podatkach oraz opłatach lokalnych;
3. Szerszy i łatwiejszy, niż obecnie, dostęp do informacji, szkoleń i fachowego doradztwa, m.in. w zakresie obowiązujących przepisów i procedur prawnych oraz urzędowych związanych z zabytkami, dokumentów, właściwej opieki nad zabytkiem, pozyskiwania pieniędzy na remonty, realizacji inwestycji, stosowanych technologii itp.; systematyczne organizowanie spotkań informacyjnych dotyczących ochrony zabytków;
4. Łatwiejszy dostęp do danych o specjalistach i firmach zajmujących się remontami i konserwacją zabytków; możliwość pozyskiwania i wymiany informacji o ich jakości usług itp.;
5. Uproszczenie procedur urzędowych związanych z zabytkami, zmniejszenie ilości potrzebnych dokumentów, szczególnie zmniejszenie ilości egzemplarzy dokumentacji, którą musi dostarczać właściciel zabytku; dostosowanie ilości dokumentów do zakresu prac prowadzonych w obiekcie zabytkowym;
6. Umożliwienie załatwiania jak największej ilości spraw urzędowych dotyczących zabytków w formie elektronicznej, poprzez internet;
7. Wprowadzenie rozwiązań prawnych i organizacyjnych, które umożliwią samorządom i organom państwa: wspieranie opieki nad zabytkami poprzez system dofinansowań do ich bieżącego utrzymania, a także zawieranie z właścicielami, którzy chcą przekazać zabytek na rzecz Skarbu Państwa, umów, które zagwarantują im dożywotnie mieszkanie w historycznym obiekcie oraz pomoc państwa w opiece i utrzymaniu obiektu; tego rodzaju rozwiązania funkcjonują w krajach Unii Europejskiej i mogą zostać wdrożone także w Polsce;
8. Większa troska o zachowanie unikatowego krajobrazu kulturowego Żuław, w tym rozważne podejmowanie decyzji o ewentualnym lokowaniu w pobliżu miejscowości i obiektów szczególnie cennych pod względem historycznym i kulturowym siłowni wiatrowych, jak również nie likwidowanie torów kolejek wąskotorowych oraz elementów systemu melioracyjnego, który zabezpiecza Żuławy przed powodzią i jest pamiątką wielowiekowej historii zagospodarowywania tych terenów przez człowieka;
9. Rozważenie organizacji konkursu na opracowanie projektu architektoniczno-budowlanego wolnostojącego domu jednorodzinnego dla terenów wiejskich Żuław; inspiracją mógłby być konkurs pt. „TWÓJ DOM - dialog z tradycją", który dla terenów wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego zorganizował w 2010 r. Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego, we współpracy z olsztyńskimi oddziałami: Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków oraz Stowarzyszenia Architektów Polskich;
10. Wsparcie dla wojewódzkich urzędów ochrony zabytków, które obejmują swoimi działaniami teren Żuław - obecnie liczba zatrudnionych tam osób jest niewystarczająca;
11. Systemowe wsparcie organizacji pozarządowych, które zajmują się ochroną dziedzictwa kulturowego - dofinansowania do projektów ochrony zabytków i edukacji regionalnej;
12. Kontynuowanie idei Społecznych Opiekunów Zabytków; można tu skorzystać np. z formuły Pogotowia Konserwatorskiego - grupy ekspertów / doradców działającej przy Stowarzyszeniu Miłośników Nowego Dworu Gdańskiego Klub Nowodworski; Postulaty zgłoszone przez dzieci i młodzież w czasie spotkań zorganizowanych w ramach projektu: organizacja publicznych zbiórek pieniędzy oraz otwieranie kont, na które można będzie wpłacać datki na potrzeby bieżącego utrzymania i remontowania konkretnych zabytków lub grup zabytków; pomoc właścicielom domów podcieniowych i innych zabytków w ramach praktyk uczniowskich, np. przez szkoły o profilu budowlanym; prowadzenie przez młodzież spotkań dla kolegów i dorosłych o domach podcieniowych oraz innych zabytkach żuławskich i potrzebie ich ratowania; stworzenie skansenu żuławskiego.
13. Postulaty zostaną przesłane m.in. samorządom różnych szczebli, organizacjom pozarządowym, szkołom i instytucjom kultury z naszego regionu oraz z kraju. Mamy nadzieję, że spotkają się ze zrozumieniem, zainteresowaniem i zachęcą do podjęcia nowych lub rozszerzenia dotychczasowych działań, które będą mogły zaowocować tym, że wszyscy będziemy z większą świadomością, wrażliwością oraz zainteresowaniem podchodzić do ochrony dziedzictwa kulturowego i opieki nad zabytkami.

Projekt S.O.S. dla żuławskich domów podcieniowych zrealizowali: Centrum Spotkań Europejskich Światowid w Elblągu i Stowarzyszenie Jantar

Partnerzy: Narodowy Instytut Dziedzictwa wraz z Oddziałami Terenowymi w Olsztynie i Gdańsku, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Olsztynie wraz z delegaturą w Elblągu, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Gdańsku, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Muzeum Archeologiczno - Historyczne w Elblągu, Żuławski Park Historyczny w Nowym Dworze Gdańskim

Szczególne podziękowania organizatorzy składają Stowarzyszeniu Miłośników Nowego Dworu Gdańskiego Klub Nowodworski