Gdy mowa o rencie dożywotniej, wypłacanej seniorowi w zamian za przekazanie prawa własności do nieruchomości, mowa również o służebności osobistej, która gwarantuje, że senior będzie mógł zamieszkiwać w swoim domu, aż do śmierci. Czym jest służebność osobista? W jaki sposób można ją ustanowić? Jak jest opodatkowana i czy można się jej zrzec? Na pytania odpowiada Małgorzata Rosińska, Kierownik Działu Prawnego Funduszu Hipotecznego DOM.

Co to jest służebność osobista mieszkania?

Służebność osobista to jedno z ograniczonych praw rzeczowych, wymienione enumeratywnie w Kodeksie cywilnym. Z reguły jej treść sprowadza się do zagwarantowania uprawnionemu dożywotniego korzystania z mieszkania lub domu. Cechą charakterystyczną służebności jest jej indywidualny charakter – ustanawiana jest na rzecz konkretnej osoby fizycznej i wygasa najpóźniej z chwilą jej śmierci. Przedmiotem służebności może być wyłącznie nieruchomość. Bezwzględny charakter służebności osobistej powoduje, że jest ona skuteczna względem każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej, jak również względem wszystkich innych podmiotów, którym nie przysługuje prawo do korzystania z nieruchomości obciążonej skuteczne względem uprawnionego z tytułu tej służebności.

W jaki sposób mogę ustanowić służebność osobistą?

Służebność osobista mieszkania powstaje z reguły w drodze umowy zawartej między właścicielem nieruchomości a osobą, na rzecz której prawo to ma zostać ustanowione.

Jak opodatkowana jest służebność osobista?

Służebność osobista może mieć charakter nieodpłatny lub odpłatny. Ta pierwsza podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn, według stawek i zasad wskazanych w tej ustawie. Co istotne roczną wartość służebności ustala się jako 4 proc. wartości całej obciążonej nieruchomości. Jeżeli służebność została ustanowiona na czas nieokreślony lub na czas życia uprawnionego, wówczas roczną wartość należy pomnożyć przez 10. Jeżeli prawo to zostanie ustanowione na krótszy okres czasu – wartość służebności mnożymy przez odpowiednią liczbę lat lub ich części.

Odpłatna służebność osobista mieszkania podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. W tym przypadku podstawę opodatkowania stanowi wartość świadczeń osoby, na rzecz której ustanowiono służebność, za okres, na jaki prawa te zostały ustanowione. Z zastrzeżeniami przewidzianymi w tej ustawie, stawka podatku wynosi 1 proc.

Czy można się zrzec służebności osobistej?

Uprawniony z tytułu służebności osobistej mieszkania w każdej chwili może ze swego prawa zrezygnować. Wystarczy, że złoży stosowne oświadczenie. Należy jednak pamiętać, że jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej, do jego wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie prawa z księgi wieczystej.

Kiedy ustanawia się służebność osobistą?

Z reguły służebność osobista mieszkania ustanawiana jest w ramach umowy o dożywocie lub renty odpłatnej stanowiąc bardzo ważny element tej umowy.