Polacy i Rosjanie zaczynają coraz bardziej odwracać się od siebie plecami. Zjawisko to trwa nieprzerwanie od upadku komunizmu, teraz jednak przybrało na sile. Dopóki dotyczyło to tylko polityków to w zasadzie nie było problemu, gdyż to nie politycy kreują kontakty naszych narodów tylko naukowcy, artyści, biznesmeni , a przeważnie zwykli ludzie.

Od jakiegoś czasu widać wyraźnie, że nastawienie do Rosjan zaczyna się zmieniać na gorsze właśnie w sferze nauki i kultury (nasze muzeum jest niestety tylko wyjątkiem potwierdzającym regułę). To bardzo niebezpieczne i zasmucające. Nauka i kultura po obu stronach granicy nie mogą być koniunkturalne. Nie mogą zależeć od bieżącej polityki, gdyż w praktyce oznaczać to będzie ich stopniowe zanikanie.

Myślę, że przyczyną takiego stanu rzeczy jest to, że znakomita większość kontaktów nie była realna tylko mieliśmy do czynienia z użyteczną fikcją uprawianą instytucjonalne po obu stronach granicy.

Formalne kontakty, umowy z których nic nie wynika to niestety nasza teraźniejszość. Wystarczy przeczytać zapisy umów pomiędzy miastami partnerskimi, które są pustosłowiem w czystej postaci.

Pewnie dlatego tak łatwo stronie polskiej było je zerwać, a Rosjanom z oczywistych powodów nie było tego żal. W praktyce jednak widać, że brak realnych kontaktów i wspólnych działań doprowadził do tego, że przestaliśmy się jako społeczeństwo rozumieć. Przyznam się, że nie wiem jak wygląda to ze strony rosyjskiej. Obserwując jednak nasze, polskie media oraz uczestnicząc w rozmowach ze zwykłymi ludźmi, widać wyraźnie zupełnie niezrozumienie dla polityki prowadzonej przez Rosjan oraz dla działań prezydenta W. W. Putina. Natomiast dla wszystkich, którzy znają się na Rosji i co ważniejsze znają Rosjan nic co się dzieje nie jest niespodzianką tylko całkowicie przewidywalną reakcją na sytuację zagrożenia. Nie jest bowiem tajemnicą, że w Rosji wybrano wariant „oblężonej twierdzy” jako najprostszy i najskuteczniejszy sposób integrowania (ale też inwigilowania) społeczeństwa.

Nie chodzi tu oczywiście na razie o realne zagrożenie. Ukraina nie jest do wojny popychana przez UE czy Polskę, zresztą już dziś można powiedzieć, że to państwo upadłe. Na wojnę w Europie nikogo nie stać (tak finansowo jak i mentalnie). Problemem są jak zwykle Stany Zjednoczone. Chęć zdominowania europejskiej gospodarki, a głównie szukanie nowych rynków zbytu dla amerykańskich koncernów zbrojeniowych to prawdziwe powody trudności na Ukrainie. Samych Ukraińców nie stać na zakupy w USA, gdyż klasy polityczne dokumentnie rozkradły państwo. Fundusze na amerykańską broń mają natomiast kraje EU na czele z Polska. Nie wiem czy świadomie czy nie, ale polskie elity dały się podpuścić i obecnie planują wydatki na niebotyczną skalę nie zadając sobie pytania czy zakupione uzbrojenie będzie nam do czegokolwiek potrzebne. Oczywiście w większości będzie to uzbrojenie amerykańskie (np. helikopter).

Pozostaje zadać pytanie, co dalej?

Odpowiedź jest nie tylko oczywista, ale także niezwykle trudna do zrealizowania. Potrzebna jest zupełnie nowa jakość kontaktów naukowych i kulturalnych. Piszę celowo tylko o tych, ponieważ poprawa kontaktów w sferze politycznej potrwa dekady.

Byłem na w zeszłym roku na konferencji poświęconej kontaktom polsko-rosyjskim w wymiarze lokalnym. Na tym spotkaniu pewien profesor z Olsztyna otwarcie powiedział, że do Kaliningradu jedzie tylko jak dostanie grant.

Ja się pytam, gdzie jest podstawowy element nauki czyli zwykła ludzka ciekawość świata? Potrzeba poznawania nowych rzeczy, nowych ludzi i ich poglądów? Gdzie chęć uzupełniania swojej wiedzy? Czy do tego naprawdę potrzeba specjalnych gratyfikacji pieniężnych? To pytania retoryczne. Niestety takie podejście jest normą w Polskiej (i pewnie nie tylko) nauce. Przestaliśmy się sobą interesować właśnie przez takich pseudonaukowców.

Jako autor dwóch dużych monografii dotyczących floty radzieckiej w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej muszę stwierdzić, że gdybym czekał na dotację do swojej pracy to pewno nigdy nic bym nie napisał. Tymczasem mając dobry i ciekawy tekst oraz profesjonalnych wydawców oraz odwagę można wydać nienajgorszą książkę, która znajdzie uznanie nawet u Rosjan (choć dość krytycznie podszedłem do ich dokonań militarnych). Innymi słowy skuteczność działań przeszła z instytucji, na pojedyncze osoby i dziś kontakty polsko-rosyjskie w dużej mierze opierają się na jednostkach. W szerszej perspektywie można mówić o zjawisku regionalizacji polityki międzynarodowej. Ciężar utrzymywania kontaktów przejmą na siebie samorządy i organizacje pozarządowe.

Obecnie można się poważnie zastanowić ile stracono pieniędzy i czasu na bezsensowne projekty, z których nic nie wynikało. Gdyby te zmarnowane fundusze wydawano rozsądniej pewnie bylibyśmy wszyscy w innej sytuacji. Potrzeba nam dziś spotkań i przygotowania zupełnie nowego programu realnych działań. Już dość pustosłowia i kontynowania dotychczasowych jałowych projektów. Trzeba poważnej rozmowy i konkretnych działań aby nasze społeczeństwa mogły się poznawać na nowo. Niestety świadomość Polaków na temat Rosji zatrzymała się pod koniec lat 90-tych, gdy niestrudzona red. Włodarczyk prezentowała w publicznej telewizji cykl filmów dokumentalnych pt „Szerokie Tory”. Dzisiejsza Rosja i Rosjanie są zupełnie innymi ludźmi i myślę wartymi poznawania na nowo.

Obwód Kaliningradzki jest doskonałą platformą do wdrażania nowych rozwiązań i nowego spojrzenia na nasze wzajemne kontakty. Liczę, że po obu stronach granicy znajdą się osoby, które będą podziały mój pogląd i nie poprzestaną na kwiecistych deklaracjach, ale wspólnie weźmiemy się do mozolnej pracy nad naszymi kontaktami.

9 stycznia Stowarzyszenie Lastadia zaprasza na panel dyskusyjny pt. "Co z tą Rosją", który odbędzie się w Ratuszu Staromiejskim w sali C nr 100 o godz. 17. Wśród panelistów: dr Wojciech Mazurek, dr Edward Jaremczuk, Edward Pukin i Bartłomiej Ryś. Moderatorem będzie dr Michał Glock. Serdecznie zapraszamy!

Dr Michał Glock