Ulica Kowalska (niegdyś Schmiedestrasse) to jedna z najstarszych ulic w Elblągu. Przed wojną prowadziła od dzisiejszej ul. Stary Rynek (niegdyś Alter Markt) do Pl. Słowiańskiego (od 18 stycznia 1816 r. Friedrich Wilhelm Platz, wcześniej – Neuer Markt), który w tamtym okresie był rozległym, centralnym, reprezentacyjnym placem, na którym toczyło się życie miasta. To, co rzuca się w oczy patrząc na powyższą fotografię, to linia tramwajowa przebiegająca wzdłuż dzisiejszej ulicy Kowalskiej oraz piękno elewacji przedwojennych kamienic.  

Nietrudno zauważyć, że w późniejszym okresie miejsce to uległo głębokim przekształceniom architektonicznym. Były one bezpośrednio związane z losami elbląskiej starówki, która została w styczniu i lutym 1945 roku praktycznie zrównana z ziemią. Dzisiejsza ulica Kowalska przekształcona została w stertę gruzów. Na poważną odbudowę trzeba było czekać aż do pierwszych lat XXI wieku, natomiast w okresie powojennym zmieniono charakter tej ulicy, która od tego czasu nie jest już przejezdna w kierunku Placu Słowiańskiego. Na jej końcu zaaranżowano duży skwer – dzisiaj możemy w tym miejscu podziwiać dwie formy przestrzenne –nawiasem mówiąc jedne z najpiękniejszych w mieście. Po obu zaś stronach przez wiele lat były trawniki, później, w latach 80 i 90-tych tereny w bezpośrednim sąsiedztwie ulicy były ogrodzone – przed planowana odbudową prowadzono w tym miejscu wykopaliska archeologiczne.

Tramwaje na ul. Kowalskiej

To, co dzisiaj wydawać się może dziwne to fakt, że ulicą Kowalską przez wiele lat jeździły tramwaje. 22 listopada 1895 roku uruchomiono dwie pierwsze linie tramwajowe:

• Nr 1: Dworzec – Grunwaldzka – 3 Maja – 1 Maja – pl. Słowiański – Kowalska – Stary Rynek – Studzienna – przystań nad rzeką Elbląg.
• Nr 2: Pl. Słowiański – Kowalska – Stary Rynek – Brama Targowa – Stoczniowa – Królewiecka – skrzyżowanie Dąbka/Teatralna;

Po wojnie przywrócono ruch tramwajowy na Kowalskiej już 1 czerwca 1946 roku, kiedy to wznowiono funkcjonowanie pierwszej linii tramwajowej. 1 listopada tego samego roku uruchomiono drugą linie tramwajową. Ruch szynowy na Kowalskiej odbywał się przez wiele lat - aż do 1968 roku, kiedy to wycofano tramwaje ze Starego Miasta w Elblągu. Niewielką pozostałość po torach w tym rejonie miasta stanowią symboliczne krótkie odcinki szyn umiejscowione przy pomniku Piekarczyka i Bramie Targowej.

Odbudowę ulicy w obecnym kształcie rozpoczęli pracownicy byłego ZAMECH-u, którzy jeszcze na początku lat 90. XX wieku wybudowali kwartał kamienic położony pomiędzy ulicami Kowalską, Stary Rynek, Wieżową i Przymurze (część północna ulicy). Wydźwignięcie z gruzów południowej strony ulicy to zasługa przede wszystkim elbląskiej firmy Mytych. Przywracanie Elblągowi ulicy Kowalskiej zakończono w czerwcu 2008 roku, kiedy to ukończono rekonstrukcję Hotelu pod Lwem, mieszczącego się w jednej z najbardziej efektownych kamienic na elbląskie starówce. 

Tramwaj na ulicy Kowalskiej (wówczas Schmiedestrasse), fot. archiwalna

Kamienica nr 10 / Hotel Pod Lwem

Historia  budynku, w którym mieści się hotel świadczy o potędze, ożywionych kontaktach międzynarodowych i długiej historii miasta. Kamienica nr 10 istniała już w XIII wieku. jej pierwotny kształt jasno wskazywał na styl gotycki. W 1585 roku przebudowano ją w stylu renesansowy. Zamawiającym był kupiec, członek Kompanii Wschodnio-Indyjskiej Aleksander Niesebeth, z pochodzenia Szkot z pochodzenia, który zawarł związek małżeński z Sybillą Langkogel – córką rajcy nowego miasta Elbląg. Pochodzenie właściciela domu zostało podkreślone przez umieszczenie w szczycie posążku lwa, herbowej figury Szkocji.                           

Kamienica nr 10 (obecnie Hotel pod Lwem) na ul. Kowalskiej w Elblągu   

                   

W latach 1881-1902 kamienica należała do kupca Juliusa Nickela. Po jego śmierci firmę przejął Paul Salewski, który pracował u niego od 1896 roku. Podobnie jak jego poprzednik prowadził sklep z towarami kolonialnymi, winem, dziczyzną, drobiem i innymi specjałami. W 1925 roku przeprowadzono modernizację delikatesów, przebudowując przy tym front kamienicy.  Dodano cztery duże okna wystawowe. Z czasem rodzina zmieniła nazwisko z Salewski na Salden.

Kupiec Rudolf Salden podczas II wojny światowej służył jako oficer w marynarce wojennej. Pod koniec wojny, podobnie jak inni elblążanie, Rudolf Salden z żoną musiał się salwować ucieczką do Niemiec. Na stałe zamieszkali w Erlangen w północnej Bawarii. Ich urodzona w Elblągu (właściwie Elbingu) córka Marie-Luise Salden została artystką, specjalizująca się w barwnym drzeworycie. Wielokrotnie odwiedzała miejsce, w którym przyszła na świat. W lipcu 2008 roku w Galerii EL zaprezentowała swoje obrazy wykonane techniką drzeworytu, a w 2010 i 2011 roku prowadziła warsztaty, odpowiednio: z rysunku węglem, tuszem i akwareli oraz techniki drzeworytu.

Elbląski Dwór Artusa

Na rogu dzisiejszej ul. Kowalskiej i Stary Rynek przed 1945 roku znajdowała się bardzo reprezentacyjna kamienica - wówczas jedna z najpiękniejszych w całym mieście, którą nazywano Dworem Bractwa św. Jerzego (Georgenbrüderhaus) lub Dworem Artusa (Artushof). Dzisiaj w tym miejscu stoi budynek, który trudno nazwać kamienicą, wybudowany w początkach lat 90. ubiegłego wieku. Na dole znajduje się dzisiaj (od 2017 r.) kawiarnia "Słodkawa".

 

Dwór Artusa (Artushof) / Dwór Bractwa św. Jerzego (Georgenbrüderhaus), fot. archiwalna

Elbląskie Bractwo św. Jerzego ma bardzo długa historię. co prawda pod trochę inną nazwą, ale istniało już na początku XIV wieku. Jego członkami mogli być co do zasady jedynie rodowici elblążanie. Pierwsza siedziba bractwa znajdowała się przy ul. Rybackiej. Była wzmiankowana już w 1329 roku jako Dwór Króla Artura, a więc wiele lat przed Dworem Artusa w Gdańsku, o którym pierwsze przekazy pochodzą z połowy XIV w., a więc z czasu około 20 lat późniejszego. W latach 80. XVI wieku Bractwo św. Jerzego przeniosło się do nowej siedziby, która została wzniesiona w latach 1578 – 1580 (prace wykończeniowe zakończyły się dopiero w 1793 r.) na rogu ul. Kowalskiej i Stary Rynek. W 1786 r. budynek został przebudowany i zaadaptowany na cele mieszkalne. Do 1834 r. mieściła się w nim poczta. W 1877 roku Dwór Artusa został rozebrany. W latach 1877 – 1878 wybudowano w tym miejscu piękną, eklektyczną kamienicę, zaprojektowaną przez duet architektów Hermanna Ende (1829–1907) i Wilhelma Böckmanna (1832–1902) z Berlina. Prace budowlane były prowadzone pod kierownictwem miejskiego radcy i mistrza budowlanego Karla Schmidta. Dom pełnił odtąd funkcje mieszkalne i handlowe. Na narożniku wspaniałej, pełnej wyszukanych detali architektonicznych, kamienicy umieszczona została figura patrona bractwa – św. Jerzego na koniu walczącego ze smokiem (będącym symbolem pogaństwa) za pomocą długiej lancy. 

 

Tramwaj na ulica Kowalskiej w okresie przedwojennym – widok od strony katedry i ul. Stary Rynek, fot. archiwalna 

Klub muzyczny Mjazzga

Na zachodnim końcu ul. Kowalskiej, na rogu z ul. Stary Rynek, znajduje się miejsce, które odpowiada za doskonałą promocję Elbląga na wszystkich chyba kontynentach – cieszący się niesłabnąca, dużą popularnością Klub Muzyczny Mjazzga, którego  twórcami są Elżbieta i Wojciech Minkiewiczowie. Mimo, że funkcjonuje dopiero niecałe 7 lat (pierwszy koncert w Mjazzdze odbył się 14 maja 2011 r.), to wydaje się, że jest w Elblągu od zawsze. Na tutejszej scenie występują artyści nie tylko z Polski, ale z całego niemal świata, reprezentujący przeróżne gatunki muzyczne. Wielu z nich poznaje nasze miasto właśnie dzięki Mjazzdze, a biorąc pod uwagę, ze klub znajduje się w samym sercu elbląskiej starówki, mają oni okazję bez przeszkód spojrzeć na Elbląg z bardzo ciekawej perspektywy.